Het geliefde leiderschap van Jacinda Ardern

Hoezo gaat macht niet samen met mildheid? Premier Jacinda Ardern − die met haar daadkracht het coronavirus eronder kreeg in Nieuw-Zeeland − liet de wereld zien hoe het ook anders kan. Waarom lopen zoveel mensen weg met haar manier van leiderschap?

Tot maart 2019 hebben niet heel veel mensen van buiten Nieuw-Zeeland haar helder op hun netvlies staan. Jacinda Ardern is dan sinds anderhalf jaar premier van het land van vijf miljoen inwoners, met haar 37 jaar de jongste die ze in tijden hebben gekend; in 2018 is ze de tweede premier ter wereld die in die functie een baby krijgt (en zes weken zwangerschapsverlof opneemt).

Ze baart ook opzien door haar dochter Neve Te Aroha, die nog borstvoeding krijgt, mee te nemen naar de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York. Haar partner, televisiepresentator Clarke Gayford, staat paraat om voor het kind te zorgen als haar moeder moet werken.

Facebooks COO Sheryl Sandberg noemt Ardern ‘een rolmodel voor meisjes over de hele wereld’. Allemaal mooi en best inspirerend, maar nog geen reden voor de Jacindamania die wereldwijd in 2019 losbarst.

Empathisch, vriendelijk en sociaal

De aanleiding daarvoor is een gruwelijke. Op 15 maart 2019 loopt een rechts-extremistische terrorist een aantal moskeeën in Christchurch binnen en schiet zijn wapens leeg op de daar aanwezige gelovigen. Maar liefst 51 mensen komen om het leven. Terwijl de schietpartij nog aan de gang is (en live door de dader wordt gestreamd op YouTube), geeft premier Ardern op camera al haar eerste spontane reactie.
Dit is een terroristische aanslag, zegt ze, en de slachtoffers zijn voor een groot deel migranten en vluchtelingen, mensen die een veilig thuis zochten in Nieuw-Zeeland. “En dit ís hun thuis,” zegt Ardern met nadruk. “Zij zijn ons.”

In de dagen erna laat ze weten dat de overheid er alles aan zal doen om de nabestaanden en de gewonden te helpen, ook financieel, of ze een officiële verblijfsstatus hebben of niet. Meerdere malen bezoekt ze met hoofddoek de getroffen gemeenschap in Christchurch, waar ze de rouwenden begroet met ‘salam alaikum’ (Arabisch voor ‘vrede zij met u’) en omhelst.

In het parlement zegt ze dat we de namen van de slachtoffers moeten onthouden, niet die van de dader. De roem waarnaar hij hengelde, gunt ze hem niet. “Hij is een terrorist, een crimineel, een extremist – maar als ik het over hem heb, zal hij naamloos zijn.” Binnen een maand zijn wapen­wetten in Nieuw-Zeeland aangepast: voortaan is het verboden om automatische wapens te bezitten.

De wereld veert blij op. In een tijd waarin zogenaamd ‘sterke leiders’ als Donald Trump en Vladimir Poetin alle aandacht trekken, dient zich hier een alternatief aan. Niet bot, onbehouwen, onvoorspelbaar en narcistisch, maar empathisch, vriendelijk en sociaal – zo kan het dus ook! Wie is die vrouw, die algauw gekscherend de Anti-Trump wordt genoemd?

Jacinda Ardern: toch premier

Ze wordt op 26 juli 1980 geboren als Jacinda Kate Laurell Ardern, dochter van een politieman en een schoolkantinemedewerker, en groeit op in het arme dorpje Murupara. De Arderns zijn mormoons, een geloof waarvan Jacinda als twintiger afstand neemt nadat ze tot zich heeft laten doordringen dat homoseksuelen er niet welkom in zijn. Sindsdien noemt ze zich agnost.

Al op de basisschool zit ze in de leerlingenraad; op de middelbare school voert ze actie voor het recht van meisjes om broeken bij hun schooluniform te dragen (terwijl ze zelf tevreden is met de verplichte rok). Als haar medeleer­lingen in het examenjaar iemand moeten aanwijzen die de meeste kans heeft later premier van Nieuw-Zeeland te worden, is er geen twijfel: dat is Jacinda Ardern.

Toch houdt ze zelf lang vol dat ze die ambitie helemaal niet heeft. Goed, ze wordt op haar zeventiende lid van de Labour Party, ze studeert politiek en communicatie, wordt daarna stafmedewerker van landelijke politici en van Tony Blair in het Verenigd Koninkrijk en belandt al in 2008 in het Nieuw-Zeelandse parlement, maar premier worden? Nee, echt niet. Die stress kan ze niet aan.

Maar dan vertrekt de leider van Labour een paar maanden voor de verkiezingen en volgt Ardern hem toch maar op. Vervolgens kan de Nationale Partij, de winnaar van de verkiezingen, geen regering vormen, en lukt dat daarna Labour – dat onder Arderns leiding een campagne van ‘relentless positivity’ heeft gevoerd – samen met een aantal kleinere partijen wél. En zo wordt Jacinda Ardern toch premier. Vlak voor de verkiezingsdag ontdekt ze dat ze zwanger is.

Mensen staan op één, niet geld

Dat haar even warme als doortastende optreden na de aanslagen in Christchurch geen toeval was, zoals sommige critici denken, bewijst ze als er zich een jaar later een volgende crisis aandient: covid-19. In plaats van het advies van de Gezondheidsraad te volgen, besluit Ardern in maart 2020 naar twee wetenschappers te luisteren die scenario’s hebben ontwikkeld voor een dergelijke virusuitbraak: hard en snel ingrijpen is nu geboden. Er zijn dan slechts 102 besmettingen maar voordat de eerste corona-dode in Nieuw-Zeeland is gevallen, gooit Ardern het hele land op slot.

Tijdens de toespraak waarin ze deze drastische maatregel aankondigt, moedigt ze de bevolking aan om op elkaar te letten. “We komen hier doorheen, maar alleen als we het samen doen. Please, be strong and be kind.”

Dankzij de strenge, vroege lockdown blijven de gevolgen van het coronavirus – zeker in vergelijking met andere landen – voor Nieuw-Zeeland beperkt. Arderns aanpak wordt van alle kanten geprezen. Ook de bevolking is tevreden: bij de verkiezingen in oktober 2020 behaalt de Labour Party een historische overwinning en kan Jacinda Ardern als premier haar progressieve beleid voortzetten. De bestrijding van kinderarmoede en het halen van klimaatdoelstellingen staan boven aan haar agenda.

Daarnaast, aldus Ardern: “Economische groei alleen maakt een land niet groots. Dus het is tijd om ons te richten op de dingen die dat wél doen.” Mensen staan op één, niet geld, cijfers of prestaties. Recente wapenfeiten van het tweede kabinet Ardern: alle scholen in Nieuw-Zeeland verstrekken nu gratis menstruatie­producten zodat arme meisjes die zich dit niet kunnen veroorloven geen lessen hoeven te missen; stellen hebben recht op drie dagen betaald verlof na een miskraam of doodgeboorte.

Vriendelijk, maar in staat om harde beslissingen te nemen

Arderns leiderschap valt op. “Het idee dat macht niet kan samengaan met compassie, mildheid en empathie, weiger ik te accepteren,” zegt ze in The New York Times. Misschien hebben we vriendelijkheid en empathie nu zelfs wel meer nodig dan ooit.

‘Ik ben hongerig naar dit soort leiderschap,’ tweette dit voorjaar Sylvana Simons, Tweede Kamerlid voor BIJ1, over een filmpje waarin Ardern haar bevolking bedankte voor hun medewerking tijdens de lockdown. “Al sinds haar aanstelling kijk ik met bewondering naar een vrouw die vanuit menselijkheid en aanraakbaarheid invulling geeft aan haar leiderschap,” licht Simons haar tweet toe. “Of ze de kinderen of de volwassenen van het land toespreekt, of het nou gaat om iets groots of iets kleins, ze weet altijd de juiste toon te treffen. Voor mij heeft ze de uitstraling van een stevige leider: vriendelijk, maar in staat om harde beslissingen te nemen, zoals die strenge lockdown meteen aan het begin van de pandemie. Dat getuigt van visie en moed, dingen die ik in Nederland mis. Ze greep in én ze bracht het nut ervan goed over door een beroep te doen op solidariteit: we moeten even met z’n allen het ongemak in en daarna komt, beloofde ze, de vrijheid weer terug. Dat is iets anders dan het geschipper dat je hier ziet.”

Imposter syndrome

Waar veel vrouwelijke politieke leiders zich mannelijker voordoen om maar geaccepteerd te worden – denk aan de broekpakken van Angela Merkel en Hillary Clinton; aan de spraaklessen die Margaret Thatcher volgde om haar stem lager te laten klinken – laat Jacinda Ardern dat achterwege. Integendeel, ze draagt jurken (“Ik probeer gewoon mezelf te zijn. En dat is blijkbaar iemand die geen broekpakken draagt”) en opvallende sieraden, ze lacht graag, ze zegt in interviews dat ze veel beslissingen op haar intuïtie neemt en toont haar kwetsbaarheid door openlijk te vertellen dat ze soms worstelt met het ‘imposter syndrome’ en bang is door de mand te vallen als iemand die haar vak niet verstaat.

Tijdens digitale persconferenties is soms het gebrabbel van dochter Neve op de achtergrond te horen, want Ardern is ook maar een multitaskende moeder (die echter ook zonder schaamte erkent dat haar partner Neve’s primaire verzorger is). Ze kan om zichzelf lachen: als reactie op de terugkerende opmerkingen over haar tanden en de suggestie dat ze een kunstgebit heeft, tweet ze: ‘Neptanden? Zoals ik al zei – als je tanden zou bestellen, nam je ze toch zeker niet in maat XL.’ Als communicatiedeskundige zal ze dit alles vast niet onbewust doen, toch komt het authentiek over.

Je vrouwelijkheid niet ontkennen

Ook in die zin vindt Simons haar inspirerend. “Voor mij zal de komende jaren de grootste uitdaging zijn: hoe blijf ik bij mijn menselijkheid, en daarvan is mijn vrouwelijkheid een bepalend onderdeel. Het gaat daarbij niet alleen om wat je als vrouw zelf inbrengt in de politieke arena, maar ook om hoe je je staande houdt in een omgeving waarin het mannelijke dominant is. Hoe blijf je daarin dicht bij je persoonlijke waarden?

Dankzij Jacinda Ardern weten we dat je in de politiek je vrouwelijkheid niet hoeft te ontkennen, sterker nog: dat je dat zelfs beter níét kunt doen. Mensen hebben veel meer behoefte aan moreel leiderschap dan aan zakelijk leiderschap. Het laatste leidt tot de vraag: heb ik zin om me aan de regeltjes te houden of niet, terwijl het bij moreel leiderschap om iets veel groters gaat: heb ik het gevoel dat er iemand aan het roer staat die het beste met me voor heeft? Aan zo’n leider geef ik mijn vertrouwen.”

Verantwoordelijk, maar kwetsbaar

Jacinda Ardern neemt verantwoordelijkheid, maar durft ook haar kwetsbaarheid te tonen. Ze is duidelijk over wat er wel en niet goed gaat en ze verbindt, wat in deze tijden van polarisatie geen geringe prestatie is. Dat valt op en dat alleen al bewijst hoe zeldzaam een dergelijk leiderschap is en, inderdaad, hoezeer we daarnaar hongeren. Zelf snapt Ardern alle opwinding niet zo. In 2019 zegt ze in een interview met de Volkskrant: “Uiteindelijk zijn het gewoon dingen die we onze kinderen willen leren, hè? Vriendelijkheid, medeleven, empathie en basale menselijkheid.”

Op 19 januari 2023 kondigende Jacinda Ardern haar vertrek als premier aan.

Meer lezen

Kimberley Motley: advocaat voor verandering.
Evelien Veenman pleit voor meer empathisch leiderschap. Dit kun je zelf doen.

Tekst Liddie Austin  Fotografie Getty Images

Scroll naar boven