Quotes kunnen een vastgeroest idee opschudden, je het gevoel geven dat je niet alleen bent of een offday relativeren. Soms lees je ze precies op het juiste moment of poppen ze later op in je hoofd.
Schrijver Elizabeth Gilbert, beroemd geworden met Eat, pray, love, was in 2020 te gast in een aflevering van de podcast The Tim Ferriss Show. Daarin lokt Ferriss grote namen met zo veel mogelijk compassie uit hun tent. Gilbert had ooit gezegd dat ze bij het lezen van een mooie zin soms hardop applaudisseert, ook al zit ze in haar eentje in bad.
Gevraagd naar een voorbeeld noemde ze een regel van de Amerikaanse schrijver en dichter Walt Whitman, die zichzelf in het gedicht Song of myself omschrijft als iemand die zich ‘both in and out of the game’ bevindt. Het citaat is een handvat om het leven weliswaar te leven, maar er ook even afstand van te kunnen nemen als dat nodig is.
Enorm verhelderend, vond Gilbert, en een principe dat dagelijks van pas kwam nadat haar geliefde was overleden. “Een goede manier om de stekker uit drama en trauma te trekken, is door het woord ‘interessant’ te gebruiken,” zei ze. “Ik probeer dan te zeggen: ‘Dat is interessant.’”
Veel mensen hebben zo’n levensmotto waaraan ze vraagstukken toetsen. Vaak in de vorm van een citaat dat bondig opsomt waar ze voor staan of dat ze beschouwen als words to live by. Dat kan een grappige oneliner zijn of woorden die hoop geven.
Anne is houtbewerker en runt haar bedrijf in haar eentje. Dat betekent ook dat de hele verantwoordelijkheid voor het welslagen van de onderneming op haar schouders rust. “Soms heb ik wekenlang weinig opdrachten; dan weer ben ik ineens maanden achter elkaar razend druk en moet ik leuke dingen afzeggen omdat ik geen assistent heb. Maar goed, dat weet je van tevoren.”
Iets wat haar opa, die zelfstandig hovenier was, haar al jong meegaf. “Hij zei altijd: ‘Voor een alledaags bestaan hoef je niet bij het circus te gaan.’ Toen ik klein was snapte ik er niets van – hij was toch tuinman? – maar nu vind ik het briljant advies. Hij bedoelde: als je voor de voordelen van een vrij leven kiest, kies je automatisch voor alles wat daarbij komt kijken. Zodra ik aan zijn woorden denk, zie ik dat meteen weer helder.”
Speciaal voor jou
Taal is machtig. Een paar goed gekozen woorden zijn vaak voldoende om mensen te steunen op een moment dat ze dat hard nodig hebben. Woorden kunnen overtuigen, vervoeren of ontroeren, waarbij het alledaagse even plaats maakt voor het ongrijpbare of verhevene.
Daar kun je bewust naar op zoek gaan. De een heeft ter inspiratie een boekenlegger op een vaste plek in een religieus of filosofisch werk liggen, een ander bladert door een favoriete roman of zoekt het in songteksten, een derde houdt het op YouTube-filmpjes van cabaretiers. Je kunt ook weleens heel onverwacht struikelen over een citaat dat je diep raakt.
Een quote vinden die je het gevoel geeft dat die speciaal voor jou is bedoeld, is een unieke ervaring. Vaak omdat het een eyeopener betreft: zo’n plotseling inzicht dat feiten op hun kop zet die je eerder als vanzelfsprekend beschouwde.
Vaste overtuigingen en aannames (die niet objectief waar hoeven te zijn, maar wel zo voelen) heeft iedereen. Die zijn zo vertrouwd dat ze onzichtbaar verweven raken met de dagelijkse realiteit. Dingen die je ‘gewoon weet’, waardoor je er nooit meer echt over hoeft na te denken.
Als iemand bijvoorbeeld heel beschermd is opgevoed en sinds zijn vroegste kinderjaren de boodschap meekrijgt dat de wereld vol gevaar is, kleurt dat ongemerkt alle keuzes die hij maakt en hoe hij tegen de wereld aankijkt. Altijd de kat uit de boom kijken, want je weet maar nooit. Tot diegene op een dag een quote leest die alles overhoophaalt. Zoals deze, van de Amerikaanse schrijver en hoogleraar Leo Buscaglia: ‘The greatest hazard in life is to risk nothing’.
Dat schept net genoeg afstand om voor het eerst kritisch naar keuzes uit het verleden te kijken. Inclusief alle beleefd geweigerde uitnodigingen voor skitrips en zeiltochten, alle zoenen die in de lucht bleven hangen en een toch-maar-afgewezen voorstel om een jaar in het buitenland te gaan werken. Succesvol elk risico gemeden, maar tegen welke prijs?
Een eyeopener zorgt ervoor dat je alles in een nieuw perspectief ziet. Zelfs al is het in feite maar een zinnetje dat je toevallig op het juiste moment onder ogen krijgt. Een quote kan ook op een subtielere manier als een puzzelstukje op z’n plaats vallen, bijvoorbeeld doordat je onbewust al bezig was met het idee dat erin ligt besloten.
Een gedachteproces op een sudderpitje verkeert soms nog in zo’n vroeg stadium dat het hoofdzakelijk uit abstracte gevoelens of vage observaties bestaat. Die laten zich, zoals bekend, maar moeilijk in woorden uitdrukken. Als je dan ineens op een citaat stuit dat de hele hussel stroomlijnt tot een compact en logisch geheel, is het bijna een aha-erlebnis. Of op z’n minst een mooie bevestiging van dat gedachteproces. Misschien zelfs van de diep gevoelde waarden die eraan ten grondslag liggen.
Het is onweerstaanbaar om die rake quote meteen te delen – ‘Ik las vandaag zoiets goeds!’ – en terecht, want die markeert de voltooiing (of in elk geval een volgende stap) in een groeiproces. Zoals Dolly Parton ooit zei: ‘Find out who you are, then do it on purpose.’
Als een zuurtje
En dan zijn er de quotes die juist niet meteen landen. Die hebben hun eigen functie. Het is soms fijn om te mediteren op stellingen waarvan de betekenis zich niet onmiddellijk openbaart. ‘In diepe wateren is het moeilijk vissen’, met de 2700 jaar oude groeten van LaoTse. Tja, wat bedoelde hij daar precies mee?
Zelfs als je niet zo van het mediteren bent, kan het heerlijk zijn om een tijdje op een mooie zin in een boek of een lied te sabbelen alsof het een zuurtje is waar je wat langer van wilt genieten. Want de tijd nemen voor esthetisch plezier is goed voor een mens, en leidt via een omweg vaak ook tot nieuwe ideeën. Of toch op z’n minst tot het gevoel dat de wereld zo slecht nog niet is.
Af en toe blijkt er zelfs een diepere betekenis te bespeuren in een gezegde dat op het eerste gezicht obligaat lijkt. Zoals: ‘Wie echt wil, vindt een manier; wie niet echt wil, vindt een excuus.’ Dat lijkt een wat onaardige tegelspreuk aan het adres van de minder daadkrachtige medemens. Maar zo’n kreet kan ook een vorm van zelfinzicht opleveren als je hem als graadmeter gebruikt.
Wat betekent dat in de praktijk, ‘iets echt willen’? Stel dat je ingeschreven staat voor een onlinecursus kalligrafie en er op de een of andere manier maar niet aan toekomt: daar schuilt een boodschap in aan jezelf.
Misschien niet de meest voor de hand liggende (Ik vind er eigenlijk niets aan), maar iets diepers (Ik ben bang dat ik er niets van bak en dat ik ga geloven dat ik minder creatief ben dan ik hoopte). Door zulk vermijdingsgedrag langs een objectieve maatstaf te leggen, al is het maar een inkopper, leer je toch iets nieuws over jezelf. De wijsgeer Confucius (551-479 v.Chr.) had daar trouwens ook nog een goede voor: ‘De moeilijkste dingen in het leven zijn falen en slagen.’
Soundbytes
Inspirerend bedoelde spreuken moeten natuurlijk wel kunnen inspireren, en daarvoor is een element van verrassing nodig. Een quote die overal te lezen is, verliest vaak zijn kracht en wordt een cliché. We houden van duiding in een bondig format en die behoefte werd een jaar of vijftien geleden ook ontdekt door de commercie.
Daardoor kunnen we nu werkelijk overal terecht voor een hart onder de riem. Op social media valt er niet te ontkomen aan de inspirational quotes tegen een achtergrond van mistige dennen. En populaire Engelse teksten blijken goed samen te gaan met interieurstyling.
Het is misschien een beetje veel, al die inspirerende spreuken op muurstickers, mokken en kussens. Ze klinken meer als makkelijk rondgeslingerde soundbytes dan als doordachte uitspraken die je aan het filosoferen willen zetten. ‘Live, laugh, love’, ja ja, dat advies is inmiddels grondig ter harte genomen, maar de kattenbak moet ook nog verschoond.
Aan de andere kant: trends waaien vanzelf weer over en er blijven genoeg wijze woorden over die nog lang niet sleets zijn.En dan is er nog de quote die anders gebruikt wordt dan eigenlijk bedoeld. ‘We are all in the gutter, but some of us are looking at the stars’ van Oscar Wilde: veel mensen citeren dat als voorbeeld voor hun kijk op het leven (Ik maak er hoe dan ook wat moois van).
Alleen gaat dit citaat uit het toneelstuk Lady Windermere’s fan eigenlijk over mannen die – volgens het personage Lord Darlington – geen van alle deugen, alhoewel sommige best leuk gezelschap zijn. Wat de vraag rechtvaardigt: is dat erg, verkeerd citeren? Dat hangt er een beetje van af.
Als een uitspraak gevoelig ligt of een bedenkelijke historische context heeft natuurlijk wel. Maar zo’n negentiende-eeuwse quote waardoor hoogstens een paar literatuurkenners snappen dat je niet alle toneelklassiekers op aarde hebt gelezen? Ach nee. In zo’n geval treedt citatenregel één in werking: het belangrijkste is dat je er iets moois uithaalt voor jezelf.
Lees meer
Worden we eigenlijk wel gelukkig van op vakantie gaan?
Waarom schrijven in een dagboek zo goed voor je is (+ tips).
Zo laat je los: en meer lessen uit de natuur.
Tekst Christine van der Hoff