Omgaan met een onvermijdelijk afscheid, hoe voelt dat? Schrijver Fen Verstappen tekent steeds iemands verhaal op. Ze begint met zichzelf: het missen van je ex-schoonfamilie.
Iedere vrijdagavond waarop mijn kinderen bij mij zijn, staan ze voor mijn deur: een stuk of acht vrienden, soms met wijn en een bak pistache-ijs, maar meestal met alleen een tandenborstel. De bel gaat tegen zessen en dan rennen mijn dochters gehaast naar de voordeur, waar ze als hongerige honden hun prooien naar binnen trekken.
Ze dirigeren mijn vrienden richting de eettafel, waar natuurlijk al een fles wijn klaarstaat, en ook een grote bak Nibb-its die je als ringen om je vinger kunt schuiven. Mijn vrienden gaan zitten, pakken het gesprek daar op waar ze een week eerder zijn gestopt en mijn kinderen kruipen op schoot, grijpen gehaaid in de bak met zoutjes, laten zich vrolijk over hun hoofd raggen. Vanuit de keuken hoor ik mijn dochters vertellen over verliefdheden en vervelende leraren – ervaringen waarover ze met mij al lang niet meer willen praten.
Een cadeau
Opgroeien in een gebroken gezin, het viel mij als kind niet licht. Omdat ik door het pendelen tussen twee woningen en nog lang ruziënde ouders een gebrek aan vaste grond ervoer, en ook omdat er op ons gezinsleven een voelbare zwaarte was neergedaald. Mijn ouders waren diep ontdaan door de breuk en hadden jaren nodig om emotioneel, sociaal en economisch weer op te krabbelen, als ze dat ooit al helemaal deden. Er werd door mijn ouders hard gewerkt en hard gedronken. En hoewel er voor ons – drie kinderen jonger dan twaalf jaar – veel liefde voelbaar was, was er weinig aandacht, waren er weinig grenzen, was er weinig zorg en weinig gezelligheid.
Op mijn negentiende kreeg ik een relatie met de vader van mijn kinderen, en daarmee kreeg ik er ook meteen een schoonfamilie bij. Alle gecultiveerde spookverhalen over schoonouders ten spijt, ervoer ik dat extra familieleven direct als een cadeau. Met fascinatie zag ik hoe mijn schoonmoeder vol-komen onbevooroordeeld naar haar dochter kon kijken. Met verbazing hoorde ik hoe mijn schoonvader onomwonden kon uitspreken dat hij zo blij was dat we er weer waren.
Ik ervoer hoe diep geborgen je je kunt voelen wanneer er een frisgewassen bed en een mooi gedekte ontbijttafel op je kan wachten (blauw geruit kleed, op elk bord een handje aardbeien). Ik maakte de chaos en het plezier mee van een woonkamer vol vrienden, iedere vrijdagavond opnieuw, voor een avond met veel gelach en geleuter over kunst, politiek en gecultiveerde misantropie.
En natuurlijk was er bij mijn schoonfamilie ook gedonder. En natuurlijk was er in het gezin met mijn eigen ouders ook veel waardevols op te steken.Wat ik van mijn schoonfamilie leerde, was dan ook niet zozeer dat ik het voorbeeld van mijn eigen ouders koste wat kost moest vermijden, maar wel dat mijn afkomst geen absolute blauwdruk hoefde te vormen voor hoe mijn eigen leven er later uit zou gaan zien.
Andere mogelijke levens
Ik leerde dat er heel veel andere mogelijke levens te leven waren, dat er andere vaders waren, andere moeders, andere rituelen, andere valkuilen, en dat ik uit die hele bak aan voorbeelden inspiratie kon opdoen voor mijn eigen toekomst. En dat deed ik dan ook, in de jaren dat ik onderdeel was van de familie van mijn ex. Ik werd mede dankzij mijn schoonouders, die allebei kunstacademie hadden gedaan, iemand die een studie durfde te kiezen die me genadeloos interessant leek, maar geen toekomstperspectief bood. Ik werd iemand die vol vertrouwen aan een gezin met twee kinderen durfde te beginnen. En ik werd iemand die graag veel vrienden over de vloer heeft, het liefst op vrijdagavond, met veel drank en eten en met mijn dochters die daar gemoedelijk tussendoor stiefelen.
Nog nooit had ik een nacht bij mijn schoonouders doorgebracht zonder dat mijn ex erbij was. Maar drie maanden nadat hij uit onze gezinswoning was vertrokken – en twintig jaar nadat hij me trots had voorgesteld aan zijn ouders – zat ik met mijn kinderen, en zonder hun vader, in de trein richting Breda. We hadden over de telefoon niet uitgesproken dat het een afscheidsweekend zou zijn, maar het was zowel voor mij als zijn ouders wel duidelijk dat we elkaar voorlopig niet meer op deze manier en in deze omgeving zouden treffen. Dat het niet langer vanzelfsprekend was dat ik hun huis zou binnenvallen, tussen hun lakens zou kruipen en hun koelkast zou opentrekken voor een gebakken ei.
“Misschien is het tijdelijk,” zei mijn schoonvader toen mijn dochters en hun oma al lagen te slapen, en wij nog een fles wijn soldaat hadden gemaakt aan de houten, vertrouwde eettafel. “Soms moet je nieuwe mensen ontmoeten om te merken dat datgene wat je had zo slecht niet was.” Toen we de volgende ochtend afscheid namen, voelde ik me te verdrietig om te huilen.
Extra familie
Een scheiding gaat om geforceerd afscheid nemen. Van je partner, van de sociale context die met die partner komt. Van een heel intiem leven dat je samen met die partner hebt ingericht en na die scheiding opnieuw moet vormgeven – hortend en stotend, butsend en struikelend. Ik vond het verschrikkelijk moeilijk om me los te tornen van mijn ex en ook van mijn ex-schoonfamilie, en had een psycholoog nodig om daar op een constructieve manier vorm aan te geven.
Na mijn scheiding voelde ik daardoor meer dan ooit begrip voor mijn ouders, en voor hun onvermogen om er thuis écht een vruchtbare plek om op te groeien van te maken. En meer dan ooit voelde ik de plicht om mijn kinderen eindeloos te omringen met liefde en aandacht en grenzen en gezelligheid. Om ze te laten ervaren dat we weliswaar een imperfect gezin waren geworden en dat wij als ouders ook maar ploeterende oenen waren gebleken, maar dat er altijd een buitenwacht zou zijn. Veel extra familie van wie ze konden leren; niet pas als ze een partner vonden, maar nu al.
Mijn dierbare ex-schoonfamilie – bij wie ik niet meer als vanzelfsprekend binnenloop, maar die ik gelukkig nog zie – heeft me lessen geleerd die ik van mijn ouders nooit had kunnen leren. En dus haal ik in hun navolging iedere vrijdagavond een zelfgekozen familie in huis, zorg ik voor schoongewassen bedden, volle pannen met soep, voor heel veel alternatieve levens aan onze vertrouwde, houten eettafel.
Meer lezen
Dit verhaal komt uit Flow 7-2022.
Illustrator Marian Blair over het missen van de lege momenten op een dag.
Teleurstelling en pijn horen bij het leven: een pleidooi voor melancholie.
Tekst Fen Verstappen Illustratie Antra Švarcs