Opnieuw beginnen: je bent niet mislukt als je een U-bocht moet nemen

Dat het leven in een opwaartse lijn verloopt, is een illusie. Je bent niet mislukt als je een U-bocht moet nemen of er een berg voor je opdoemt, ontdekte journalist Maartje Laterveer. Ons brein heeft alleen wat tijd nodig om de fijne kant ervan te zien.

Iedereen heeft een normaal, stabiel leven dat in een opwaartse lijn verloopt, dacht ik op een onbewaakt moment. Het mijne heeft eigenlijk meer weg van een ecg: hobbelig, met om de zoveel tijd een uitschieter naar boven of beneden.

Dat van die rechte lijn zie ik volgens de Amerikaanse schrijver Bruce Feiler helemaal verkeerd. Het leven is voor iedereen grillig, dus we kunnen maar beter leren opnieuw te beginnen. Feiler verdiept zich nu al ruim dertig jaar in het fenomeen ­verandering. In zijn boek Life is in the transitions (2020) rekent hij af met een mythe waar we onbewust mee worden opgevoed: het idee dat ons leven verloopt volgens een vooraf uit te stippelen opeenvolging van logische fases.

Het is niet een expliciete boodschap die ik ooit meekreeg, maar kennelijk zat ie toch in mijn brein verankerd als beeld van hoe het leven hoort te zijn: je groeit op, gaat studeren of meteen werken, je trouwt, krijgt kinderen, een huis en verantwoordelijkheden, misschien een midlifecrisis tussen je 39e en 44e, de kinderen vliegen uit, je gaat met pensioen en nog een x aantal jaar genieten voordat je op je sterfbed terugkijkt op een goed en vooral kloppend leven.

Het lineaire leven bestaat niet meer

Dit zogenoemde lineaire leven, stelt Feiler, is dood. De tijd dat we één baan hadden, één grote liefde en altijd in hetzelfde huis bleven wonen, is voorbij. Door ontwikkelingen als emancipatie, ontzuiling, globalisering en technologische vooruitgang is niet alleen de wereld veranderd, maar zijn onze levens dat ook.

Het is veel gebruikelijker geworden om van baan te wisselen en van partner, om je te laten omscholen, om je zoveelste huurhuis in te wisselen voor een koophuis dat je na een paar jaar inruilt voor een groter domein of, zoals ik, voor een nieuwbouwappartement dat de helft zo groot is. Sterker nog, je bent inmiddels eerder een uitzondering als je je leven lang voor een en dezelfde baas werkt en afstevent op een gouden huwelijk.

Feiler reisde een jaar kriskras door Amerika om honderden mensen te interviewen over hun leven. Na een grondige analyse van deze gesprekken concludeerde hij dat er grofweg 52 manieren zijn waarop ons leven een andere wending kan nemen dan we bedacht hadden – variërend van aanzienlijk (bijvoorbeeld wanneer we een ongeluk krijgen en maanden moeten revalideren) tot significant (bijvoorbeeld wanneer we een dierbare verliezen, maar ook wanneer we trouwen of een kind krijgen).

Een gemiddeld leven stuit ­volgens Feiler elk jaar wel op zo’n hobbel. De grote, echt ingrijpende gebeurtenissen die zorgen voor een omwenteling in ons leven, komen volgens zijn statistieken zo’n drie tot vijf keer voor in een volwassen leven, met gemiddeld vijf jaar ertussen. “Vergeet de midlifecrisis,” zegt Feiler in zijn veelbekeken TED Talk, “we hebben en masse een whenever-crisis.”

Verandering is niet comfortabel

Verandering komen we dus allemaal tegen in ons leven, maar het blijft volgens Julia Samuel, een bekende Britse psychotherapeut, gespecialiseerd in rouw en verlies, oncomfortabel. In haar boek Het keerpunt bundelde ze verhalen van cliënten uit haar praktijk die met een grote verandering te maken kregen op het gebied van werk, liefde, familie, gezondheid of identiteit, en ineens niet meer wisten wie ze waren.

Uiteraard, zegt Samuel via Zoom, zijn veranderingen waar je niet voor hebt gekozen – zoals ziekte of ontslag – lastiger om mee om te gaan dan de levensveranderende gebeurtenissen waarvoor we de champagne ontkurken. Maar ook die laatste vergen wat van ons: we moeten iets loslaten wat vertrouwd was. En hoe naar het verleden al dan niet was, het is vaak minder eng dan het inwisselen voor iets wat we nog niet kennen.

Ook neurowetenschapper Maya Shankar beaamt dat het nieuwe en onbekende eng is. Dat komt volgens haar vooral omdat we ons vaak identificeren met ons verleden, legt ze uit in The Happiness Lab, de podcast van Yale-hoogleraar psychologie Laurie Santos. ‘Identity foreclosure’ noemt Shankar dat: het fenomeen dat we al vroeg in ons leven besluiten wie we zijn, en vasthouden aan deze per definitie beperkte opvatting van wie we kunnen zijn.

Zijzelf bijvoorbeeld speelde al op jonge leeftijd op hoog niveau viool en stevende af op een grote carrière als muzikant. Tot ze op haar vijftiende door een handblessure moest stoppen met vioolspelen en een andere toekomstige carrière moest kiezen. Dat leidde tot een identiteitscrisis, want wie was ze nog nu ze geen violist meer kon worden?

Neem de tijd om verandering te verwerken

Ook positieve veranderingen zijn oncomfortabel volgens Julia Samuel. Want bij iedere ja zeg je nee tegen iets anders. Als je een baby krijgt, zeg je nee tegen de tijd en vrijheid die je hebt als je geen kinderen hebt. En degene met wie je trouwt, is ook degene met wie je voor de rest van je leven het bed deelt – dat zijn heel veel nee’s tegen heel veel anderen. Ook al is hij de liefste van de wereld, dat kan een beklemmend besef zijn.

Daarom, concludeert ze, is het absoluut belangrijk dat je de tijd neemt om de verandering te verwerken. “We hebben altijd de neiging om snel door te gaan, maar soms moeten we de tijd nemen en onszelf wat ruimte gunnen tussen ons oude zelf en ons nieuwe zelf.” De vruchtbare leegte, noemt ze die tijd: een “neutrale zone van onzekerheid” die je gek kan maken, maar die ook ruimte biedt voor nieuwe mogelijkheden.

Dat laatste is de opwindende kant van veranderingen – de reden waarom we dol zijn op televisieprogramma’s als Het roer om en liedjes als Het regent zonnestralen van Acda en De Munnik. De reden ook waarom ik ondanks alles nachten wakker lig van de adrenaline die door mijn lijf giert. Zoals schrijver Katie Roiphe het verwoordt: ‘This is one of the very few times in adult life when you get a chance to invent yourself.’

Voel ook het ongemak

Maar toch, als het plaatje dan compleet is en het stof neer­gedaald, voel ik het gat ergens ter hoogte van mijn hart. Vruchtbaar of niet, een leegte is een leegte. Waar ooit mijn leven was, is nu niks. Als ik het vertel aan Julia Samuel kijkt ze me aan met de glimlach van een therapeut die weet hoeveel pijn het doet. “Onze interne wereld is veel langzamer dan onze externe wereld,” legt ze uit.

“De buitenkant gaat snel in actie: we kopen meubels, richten ons huis in, regelen een verhuiswagen. We zouden graag willen dat onze emoties dat tempo bijbenen, maar dat kunnen ze niet. Gevoelens hebben tijd nodig. Je kunt niet zomaar even de bladzijde omdraaien en dat is dat. Je brein moet wennen en dat gaat alleen als je de tijd neemt om te voelen wat er te voelen valt. Laat alle emoties door je lichaam gaan in alle verschillende versies – niet alleen de vrijheid en de opluchting, maar ook het verdriet om het verlies, de spijt, de angst, de makkelijke en de moeilijke gevoelens, de gevoelens die je doen groeien.”

Als haar boek één boodschap heeft, dan is het deze: ga je door een grote levensverandering, sta het jezelf dan toe om ook het ongemak te voelen, de onzekerheid, het verlies, de angst die daarmee gepaard gaat. Praat erover of schrijf erover. Achteraf zul je dan misschien wel blij zijn met deze verandering en er zelfs beter uitkomen.

Meer lezen

De knop om: zo kun je negatieve gedachten de goede kant opsturen.
Meebewegen met veranderingen op je werk: hoe doe je dat?
Heb jij het liefst dat alles blijft zoals het nu is? 4x anders kijken naar verandering.

Tekst Maartje Laterveer Bewerking Bente van de Wouw Illustratie Sara Boccaccini Meadows
Gepubliceerd op 25 februari 2023

Scroll naar boven