Een stapel oude tijdschriften, een schaar en een tube lijm: meer heb je niet nodig om collages te maken. Deze inmiddels honderd jaar oude kunstvorm is nog steeds springlevend.
Kijk je nu rond op Instagram, dan zie je dat deze techniek nog steeds springlevend is. Niet zo vreemd, want met wat lijm, een schaar en een stapel oud papier – zoals knipsels uit tijdschriften, foto’s, stukjes gekleurd papier – kan iedereen een collage maken. Het is toegankelijk omdat je deels werkt met materiaal dat al bestaat en je dus geen last hebt van de ‘angst’ voor het lege witte vel, wat nog weleens wil gebeuren wanneer je klaarzit om te gaan tekenen of schilderen in je lege schetsboek.
Meer dan honderd jaar geleden leenden collages zich al goed voor maatschappelijke thema’s. Je kon namelijk gebruikmaken van bestaand beeld dat – via kranten, tijdschriften of foto’s – uit de actualiteit kwam, en dat vervolgens in je collages van commentaar voorzien. Zo gaf de Duitse dadaïstische kunstenaar Hannah Höch (1889-1978) ruim honderd jaar geleden in haar collages kritiek op de Weimarrepubliek en nam ze er een landkaart in op waarin ze de landen met vrouwenkiesrecht wit had ingekleurd.
Een statement maken
Collages maken waarin maatschappijkritiek is verwerkt: het is met de wereld waarin we momenteel leven actueler dan ooit. Het collectief @kyivcollage bijvoorbeeld vraagt aandacht voor de oorlog in Oekraïne via collages waarin onder meer een uitgeknipte vinger de loop van een tank tegenhoudt en waarin vrouwen in traditionele klederdracht in uitgestrekte graanvelden gemonteerd zijn om mensen ervan bewust te maken dat de graanschuur van de wereld door de oorlog wordt bedreigd.
Er zijn ook heel andere manieren om collagetechnieken te gebruiken. Herta Müller, de Roemeense winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur, stelt haar wereldberoemde collagegedichten over angst samen door bestaande zinnen en woorden uit tijdschriften en kranten te knippen. Op die manier kunnen voor haar beladen woorden in een nieuwe context toch weer een zekere schoonheid krijgen.
Iconische vrouwen
Kunstenaar Puck van Doorn, een van de zes vrouwen achter @pariscollagecollective, maakte onder de naam @beam_atelier onder meer de serie Iconic Women: silhouetten van iconische vrouwen, gelardeerd met stukjes goud. Van Doorn: “In de serie heb ik vijf vrouwen geportretteerd die voor mij iconisch zijn, onder wie de Amerikaanse vicepresident Kamala Harris. Deze vrouwen spreken zich onder meer uit over ongelijkheid, ongeacht de weerstand en kritiek die ze hiervoor te verduren krijgen, en maken zo het verschil. Met het gebruik van goud wil ik de waarde benadrukken van wat ze doen en zeggen.”
Van Doorn maakt ook collages waarin ze stekeliger is. “Vrouwen mogen van mij nog meer hun podium pakken en ruimte innemen. Tegelijkertijd prijs ik ook diegenen – man én vrouw – die al een podium hebben en bereid zijn dit te delen. Ik geloof er heilig in dat de wereld er anders uitziet als in de top van het bedrijfsleven masculiniteit en feminiteit meer in balans zijn.”
Stiller hoofd
Ook zonder maatschappijkritisch te zijn, is collage een mooi medium om naar te kijken of mee te werken. Omdat het sowieso fijn is iets met je handen te maken: je hoofd wordt er net wat minder vol door. Het kan zelfs helend zijn, ervaarde voormalig theatermaker Jennifer Sampson van @scissorsandstories. Al van kinds af aan was ze verliefd op theater en verhalen vertellen, maar in 2018 werd ze chronisch ziek en moest ze stoppen met haar werk als theatermaker.
Sampson: “Ik miste het om iets te maken, om te creëren. Dus ben ik maar gewoon begonnen met het knippen en plakken van plaatjes. Terwijl ik bezig was, realiseerde ik me: bij elk beeld dat ik kies, zie ik meteen een wereld van personages en verhalen voor me. Zo ontstonden mijn collages. Ermee bezig zijn werkt troostend voor me, want ik kan nu nog steeds verhalen blijven vertellen.”
Op jacht naar materiaal
Paper artist Hollie Chastain, die het boek If you can cut, you can collage maakte, vertelt dat ze al haar hele leven restjes mooi papier bewaart – gewoon, voor de lol. Als vanzelf ging ze experimenteren met het maken van collages. Chastain: “Het grootste deel van het plezier zit voor mij in de jacht op het mooiste materiaal. Mijn favoriete tijdschrift om aan stukken te knippen is de National Geographic uit de jaren zestig en zeventig, vanwege de gelige gloed van de foto’s en het niet-glanzende papier.”
Hoewel Chastain soms afbeeldingen scant en print als ze in groot formaat werkt, gebruikt ze meestal gevonden en uitgeknipt materiaal. Wanneer ze met bestaand beeld werkt, laat ze vlekken en oneffenheden met opzet zitten: “Juist die vlekken vormen een mooi uitgangspunt voor een compositie, en zo voelt het soms alsof ik samenwerk met het verleden.”
Zo begin je zelf met collages maken
Op @pariscollagecollective wordt elke week een bestaand beeld gedeeld dat je als basis kunt gebruiken voor het maken van een collage – die zowel analoog als digitaal kan zijn. Je vindt er ook (een selectie) van wat deelnemers allemaal met dat beeld hebben gemaakt. Puck van Doorn: “Mijn collega Petra Zehner richtte het collectief in 2018 op om creatieven wereldwijd met elkaar te verbinden. Aan deze wekelijkse challenge doen mensen mee van over de hele wereld. Zo proberen we meer te zijn dan een sociaal platform waarbij je elkaar alleen likes geeft en foto’s deelt: we willen ook onderlinge samenwerkingen stimuleren.”
Het startpunt voor Hollie Chastains collages zijn meestal afbeeldingen die haar aandacht trokken. “Of het nu een oude foto is die me aanspreekt of een beeld in een tijdschrift waar mijn oog als vanzelf naartoe wordt getrokken: kiezen gaat meestal intuïtief, net als het bepalen van de compositie. Ik knip de beelden uit hun oorspronkelijke context en plaats ze in een nieuwe. Ik voeg kleurvlakken toe of borduur op het papier: zo geef ik bestaande beelden een nieuw leven.”
Er bestaat geen ‘collagepolitie’ die zegt hoe het moet, merkt Hollie op, en er bestaan ook geen collagewetten.
Wel kun je natuurlijk spelen met schaal en perspectief. Met een schaar, papier, een stapel oude tijdschriften (kringloopwinkels liggen er vol mee) en lijm kun je meteen beginnen. Want, zoals Hollie Chastain het zelf al verwoordde: “If you can cut, you can collage.”
Meer lezen
Met deze website vind je een creatieve workshop bij jou in de buurt.
Liever met planten werken? Zo maak je zelf een herbarium.
Je kunt ook een art journal maken: een dagboek en creatieve uitlaatklep in één.
Tekst Caroline Buijs Fotografie Hollie Chastain