Wie maakt er nou nooit een selfie van zichzelf? Is toch gewoon grappig, en leuk op zijn tijd? Daar zetten filosofen hun vraagtekens bij, in dit artikel van Trouw.
Mensen die zelfportretten maken, het is iets van alle tijden. Schilders als Rembrandt en Van Gogh beeldden zichzelf al af, dus wat is er mis met het zelfportret van deze tijd, de selfie? Daar valt wel een boom over op te zetten, blijkt uit een gesprek tussen twee filosofen in Trouw, Elize de Mul en Desanne van Brederode.
Het perfecte plaatje
Ten eerste blijkt uit Amerikaans onderzoek dat jonge mensen steeds vaker voor een schoonheidsbehandeling kiezen, onder invloed van selfies. Plastisch chirurg dr. Ali Pirayesh vertelde onlangs nog in Trouw dat elke oneffenheid in selfies gezien wordt als potentieel probleem dat moet worden opgelost. Er lijkt een nieuw schoonheidsideaal te ontstaan, mede dankzij fotobewerking apps zoals Facetune, die door middel van kunstmatige selfie-filters je huid egaler kunnen maken of je neus net even wat smaller.
Elize Mul ziet ook het effect van dat soort filters. “Er is inderdaad een groeiende trend van mensen die bij de plastisch chirurg aankloppen met een selfie of een foto van een beroemdheid waarvan ze de neus, kin of lippen willen.” Volgens de filosoof lijkt die trend te zijn versterkt tijdens de coronatijd, toen mensen tijdens Zoom-sessies veel naar zichzelf keken, met alle onzekerheid van dien.
Fantasiebeeld
Wel wijst ze erop dat mensen in de loop van de geschiedenis altijd al ver gingen om de ideaaltypen te benaderen, door hun huid te bleken bijvoorbeeld, of hun taille te versmallen. Bovendien brengen selfies volgens haar ook nieuwe manieren van zelfexpressie met zich mee, wat je als positief zou kunnen beschouwen. Alleen zijn de effecten helaas niet heel onschuldig, doordat mensen in hun fantasiebeeld gaan geloven. Terwijl: “Je uiterlijk zal nooit volledig samenvallen met je innerlijke en in selfies uitgedrukte fantasiebeeld, hoeveel ingrepen je ook laat doen.”
En juist dat aspect vindt De Mul zorgwekkend. Want leek zo’n Instagram-filter eerst nog een speelse tool, blijkt inmiddels dat er toch wel vraagtekens bij worden gezet.
Sociale media
Eigenlijk verbaast het huidige kunstmatig schoonheidsideaal filosoof Desanne van Brederode.”In mijn jeugd waren er zorgen over graatmagere fotomodellen, en vervolgens kwamen er reclamecampagnes met vrouwen van allerlei leeftijden, soorten en maten. Je zou dus verwachten dat ons bewustzijn van authenticiteit en emancipatie is toegenomen. “Hoe kan het dan dat met name jonge vrouwen door een eindeloze gang met selfies dwalen, op zoek naar het perfecte gezicht – perfect naar hele dubieuze maatstaven?”
Van Brederode wijt het fenomeen ook aan sociale media. In het gewone leven krijgt uiterlijk vaak pas betekenis door de ogen van een ander. “Als je verliefd bent, kun je bijvoorbeeld iemands ogen mooi vinden, niet per se vanwege de vorm ervan, maar omdat die persoon er op een volstrekt eigen manier doorheen kijkt. Die diepe beleving van de ander is niet maakbaar.”
Daarnaast heeft de trend om kunstmatig mooi te zijn ook iets zorgwekkends, ook vanwege de snelheid van sociale media. “Jonge mensen disciplineren elkaar om content te leveren, om te laten zien dat ze vandaag nog mooier wakker geworden zijn dan gisteren, zonder zich af te vragen waaróm ze zich voortdurend zo moeten tonen.”
Innerlijke schoonheid
En ja, zegt Van Brederode, beroemde schilders maakten vroeger ook zelfportretten, alleen ging het bij hen niet zozeer om uiterlijke schoonheid, maar sijpelde juist het innerlijk erin door. “Als we naar die schilderijen kijken, hebben we het idee dat we nog steeds contact met hen kunnen maken. Als je een selfie maakt, ben je helemaal niet uit op dat contact, omdat je helemaal niet bezig met het innerlijk.”
Nee, de filosofen willen beiden niet moraliseren. Maar ze hopen wel dat zowel makers, gebruikers en beleidsmakers reflecteren op het medium. Wat doet het met ons en moeten we de techniek bijsturen? In de tussentijd is er al iets wat je zelf kunt doen, aldus Van Brederode: “Rust en tijd nemen, jezelf de vraag stellen welke leegte je opvult door constant selfies te nemen, dat zou wat mij betreft de schoonheidskuur van de toekomst kunnen zijn.”
Meer lezen
Filosoof over selfies.
Waarom we graag delen op social media.
Tekst Sophie ten Dam Bron Trouw Fotografie Amy Humphries/Unsplash.com
Gepubliceerd op 10 februari 2023