Wie stilstaat bij de dood besteedt minder tijd aan zaken die eigenlijk niet zo belangrijk zijn, ontdekte journalist Roos van Hennekeler. Ze bezoekt geregeld een begraafplaats en voelt dan ruimte.
Voel ik me gestrest, overweldigd, cirkelen mijn gedachten eindeloos rondom dezelfde onderwerpen, dan zet ik altijd koers naar dezelfde plek: de Kerepesi-begraafplaats in Boedapest, de stad waar ik woon. Wandelen helpt sowieso, maar het is vooral de plek die me tot rust brengt; begraafplaatsen zijn mijn happy place – hoe raar dat ook klinkt. In Amsterdam liep ik altijd over Zorgvlied of fietste ik naar de kleine begraafplaats aan de Amstel waar mijn opa begraven ligt.
De begraafplaats als oase
Zo gauw ik het terrein op loop, voel ik iets in mezelf ontspannen, alsof ik over de drempel van het dagelijks bestaan heen stap – de eeuwigheid in. Het is altijd rustig op de begraafplaats. Je hoort er ’s zomers volop vogels zingen en insecten zoemen. Dat we begraafplaatsen zo met rust laten, betekent dat het vaak kleine oases van biodiversiteit zijn, waar nog soorten voorkomen die je alleen daar vindt.
Ook de sociale verhoudingen zijn er anders. Het is wel een publieke plek, er lopen andere mensen rond, maar iedereen geeft elkaar de ruimte. Niemand schrikt er van heftige emoties, je voelt je er niet voor gek staan als je op een bankje zit te huilen. Het is misschien wel een van de weinige openbare plekken waar het hele spectrum van menselijke emoties geaccepteerd wordt. Dat ‘samen zijn’ met andere mensen maar dan op een beetje afstand, zonder dat je je gevoel hoeft aan te passen, vind ik ook heel prettig.
Stilstaan bij de dood
Maar de voornaamste reden dat ik naar de begraafplaats ga, is om weer even stil te staan bij de dood. Mijn eigen dood, de dood van mijn geliefden, van iedereen die ik ooit heb ontmoet. Op een dag stoppen we allemaal met bestaan. Hoewel ik me soms in periodes erg zorgen kan maken over de niet-te-voorkomen dood van mijn ouders en oma, vind ik het heel geruststellend om over mijn eigen dood na te denken. De dingen waarover ik inzit, worden er enorm door gerelativeerd.
Ook filosoof Lammert Kamphuis houdt zich veel bezig met de dood. Ik interviewde hem jaren geleden over iets anders. Dat mondde toen uit in een gesprek over de dood en een gedeelde liefde voor begraafplaatsen. Als ik hem nu weer opbel, kan hij zich het gesprek van toen nog herinneren. Hij vertelt me hoe hij ooit begon met nadenken over de dood. “Ik was in Varanasi in India, waar mensen gecremeerd worden aan de rivier de Ganges. Vier dagen lang zat ik in een hotel boven zo’n crematieplek: precies in de geur van alle crematies. Mensen kijken daar niet op of om van een lijk. Ik zei eens tegen een Indiase vrouw dat ze zo ontspannen met de dood omgaan. Dat beaamde ze, maar ze wierp daarna tegen dat wij er in het Westen wel heel óverspannen mee omgaan. Het is de enige zekerheid die we in het leven hebben, zei ze, en toch is het alsof jullie je elke keer weer kapotschrikken wanneer het gebeurt.”
Europese Week van de Begraafplaats
Kamphuis vertelt me ook dat we in goed gezelschap zijn, als begraafplaatsliefhebbers: de Duitse filosoof Heidegger was er ook een. Toen een student hem ooit vroeg hoe hij de echte ‘authenticiteit’, waar Heidegger altijd op hamerde, zélf kon bereiken, raadde de filosoof hem aan om elke week een uur over een begraafplaats te wandelen. Kamphuis gaat vooral naar de begraafplaats wanneer hij een moeilijke beslissing te nemen heeft. “De herinnering aan de dood lijkt alles altijd automatisch in het juiste perspectief te zetten. Je kunt er helderder zien wat echt belangrijk is.”
De week van 23 mei is de Europese Week van de Begraafplaats. De bedoeling is om bezoekers op een ander moment dan Allerheiligen of Allerzielen kennis te laten maken met de natuur, de stilte en de kunst van de begraafplaats. Momenteel doen er meer dan honderddertig begraafplaatsen uit twintig landen mee aan deze week. Bekijk op de website van de organisatie welke begraafplaatsen in Nederland en België zijn aangesloten.
Meer lezen
Op deze originele manieren kun je iets of iemand vieren en herdenken.
Zo vind je meer rust in een drukke wereld.
Waarom het goed is om vaker over de dood te praten met elkaar.
Tekst Roos van Hennekeler Fotografie Peter Bucks/Unsplash.com