Volgens schrijver Mo Gawdat zijn het niet de gebeurtenissen die je van streek maken, maar je negatieve gedachten erover. En die kun je sturen.
Je wilt een miljard mensen gelukkig maken. Waarom is dat je missie?
“Mijn verhaal begint met het verliezen van mijn zoon Ali. Hij was 21 en overleed als gevolg van een medische misser tijdens een operatie aan zijn blinde darm. Dat was een grote schok. Maar kort erna vertelde mijn dochter dat Ali haar vertelde over een mooie, bijzondere droom waarin hij deel was geworden van iedereen. Mijn zoon en ik hadden eerder samen nagedacht over geluk en daarvoor een model ontwikkeld. Dat besloot ik verder uit te werken en met anderen te delen, zodat Ali letterlijk onderdeel zou worden van iedereen.
Ik was toen chief business officer van Google X, dacht als een zakenman en formuleerde het doel om in eerste instantie tien miljoen mensen te bereiken. Dat haalden we binnen zes weken. Later, nadat ik ontslag had genomen bij Google, werd een miljard het streven. Of we dat halen is niet relevant, het gaat om de boodschap die we willen verspreiden.”
Had je niet veel te veel verdriet om met dat model aan de slag te gaan?
“Natuurlijk, ik was verschrikkelijk verdrietig. Maar er is een groot verschil tussen pijn en lijden. Pijn wordt veroorzaakt door iets buiten jezelf en is onvermijdelijk. Zo had ik in mijn jeugd jarenlang een voedselallergie zonder dat ik het wist, waardoor ik altijd hoofdpijn had. Lijden, aan de andere kant, is een keuze. Je kunt ervoor kiezen om in pijn te leven, of om de pijn te accepteren en desondanks iets met je leven te doen.
Na Ali’s dood liepen er twee parallelle sporen in mijn hoofd. Een ervan was dat ik mijn verdriet aan het verwerken was en met mijn pijn moest leren omgaan – die gaat nooit over. Het andere spoor was dat ik Ali deel wilde maken van iedereen. Dat zorgde voor een betekenisvolle missie in mijn leven.”
Wat is het uitgangspunt van je model?
“Dat geluk al in je zit, het is aangeboren. Het is, om in computertermen te spreken, onze standaardinstelling – dus je hoeft het niet buiten jezelf te zoeken. Het probleem is dat we niet op die manier denken. De samenleving vertelt je dat succes belangrijker is dan geluk, dat geld en materiële zaken je happy maken. We zijn vooral bezig met ego, en kwellen onszelf met een gebrek aan zelfliefde en allerlei negatieve gedachten.
Kortom: de westerse kapitalistische maatschappij veroorzaakt zo zijn problemen. Kapitalisme was ooit bedoeld om ons mensen een goed leven te bezorgen. Maar intussen lijkt het een doel op zich geworden en is de samenleving zo ingericht dat alles draait om geld verdienen en winst maken. Ten koste van de planeet, onze relaties en onszelf.”
Dus ontwikkelde je een ‘formule’ voor geluk.
“En die luidt: je bent gelukkig, of in elk geval niet ongelukkig, als de gebeurtenissen in je leven aan je verwachtingen voldoen of daarbovenuit stijgen. Omgekeerd word je ongelukkig als dingen die gebeuren in je leven niet overeenkomen met wat je ervan had verwacht. Een voorbeeld: regen maakt je blij als je planten water nodig hebben of als het de dag van je ex-vriendjes bruiloft is. Op je eigen bruiloft maakt regen je juist weer ongelukkig.
Wat er gebeurt, is in feite irrelevant – het gaat om de emoties die erop volgen. Negatieve emoties, zoals angst, zijn oorspronkelijk een overlevingsmechanisme. Je brein zegt dan: er is iets wat je aandacht verdient, misschien moet je wat ondernemen. Als je daar niet op reageert, verdwijnen die emoties ook weer heel snel. Maar als je erin meegaat, denk je: straks gebeurt er nóg iets engs. En dan volgt er een nieuwe negatieve gedachte. Zodra je je brein op zo’n moment laat weten dat er niets is om bang voor te zijn, word je vanzelf rustiger.”
Toch vinden veel psychologen dat je eerst moet kijken naar de oorzaak van je gedachten en gevoel.
“Die zijn inderdaad van mening dat je terug moet naar het verleden om te ontdekken waar je trauma begon en te accepteren dat je denkt wat je denkt. Maar ik als ingenieur zie het nut niet zo in van graven in het verleden om je huidige problemen op te lossen.
Als jij mij je auto brengt en er is een lekkende olieleiding, vraag ik niet: wanneer en waarom is die kapot gegaan? Ik maak haar gewoon. Ik hoef niet te weten wat het probleem heeft veroorzaakt, ik los het op. Ik zeg dus niet dat die andere methodes niet werken, ik zeg alleen dat ik het jammer vind om je ogen te sluiten voor het oplossen van het probleem.”
Kunnen mensen die knop in hun hoofd wel zomaar omzetten?
“Die vraag krijg ik vaker. Maar het bewijs is er: stel dat jij ruzie had met een vriend en daar onderweg hierheen voortdurend mee bezig was. Tot je dacht: nu niet meer aan denken, want ik ga eerst een interview doen. Je kunt je brein dus vertellen wat te doen, dat gebeurt voortdurend.
Omdat er een reden was, kon je je ongelukkige gedachten stoppen. Zo kun je ook besluiten dat je niet langer ongelukkig wilt zijn. Want wat mij betreft is ongelukkig zijn een total waste of life.”
Je zegt in je boek: ‘Je kunt kiezen voor geluk of blijven hangen in je lijden’. Faal je dan als dat niet lukt?
“Kijk, over gebeurtenissen in je leven heb je geen controle. Maar wél over je perceptie ervan en je verwachtingen. Het overlijden van Ali was een gevolg van een aantal medische fouten die voorkomen hadden kunnen worden. Na zijn dood belde ik mijn broer, die chirurg is, en vroeg: ‘Is mijn zoon de enige bij wie dit is gebeurd?’ Zijn antwoord was: ‘Nee helaas, dokters maken ook fouten. Als jou dat als zakenman overkomt, verlies je een deal. Wij chirurgen verliezen dan een patiënt.’
Dus de verwachting dat iedereen die ooit in de geschiedenis een blindedarmoperatie kreeg er veilig uit kwam, klopt niet. Dit onder ogen zien neemt de pijn van het gemis niet weg, maar maakt me wel iets minder ongelukkig. Het gaat om het accepteren van de realiteit, dat er in het leven altijd zware en moeilijke dingen zijn.”
Zijn onze verwachtingen van het leven dan misschien te hoog?
“Absoluut, dat is zo intrigerend aan het mens-zijn. Hoe meer je krijgt, hoe hoger je verwachtingen worden. Het is ook een van de problemen van deze maatschappij. Soms denken mensen overal recht op te hebben. Maar als je zeventig of tachtig wordt, zullen er gemiddeld zestig geweldige jaren zijn en twintig jaar van worsteling. Vaak is het grootste deel van ons leven goed.
Het probleem is de ‘negativity bias’ van het brein: als je iets krijgt, wordt het al snel vanzelfsprekend. Je denkt er niet meer over na en kijkt vooral naar wat er ontbreekt. En de verwachting blijft toenemen. In mijn boek laat ik zien dat je ervoor kunt kiezen om realistisch te zijn en dankbaar voor wat je hebt. Zelfs een kleine verandering in de manier waarop je denkt, kan al een enorme impact hebben op je geluk.”
Welke eerste stap kun je zetten?
“Ga gewoon eens zitten en word je bewust van je gedachten. Laat je brein volop denken en luister naar de dialoog die er in jou omgaat, zonder dat je er iets mee doet. Alsof je naar een serie aan het kijken bent. Dat vermogen om je gedachten gewaar te worden, moet je ontwikkelen – trek er in het begin echt tijd voor uit. Als je ergens over blijft malen, is een belangrijke vraag die je jezelf kunt stellen: is deze gedachte waar of verzin ik dit? Is het wat je denkt, kijk dan of je het probleem kunt oplossen of accepteren. Als het niet waar is, kun je de gedachte dan vervangen door een andere, wél zinvolle gedachte?
In mijn boek staan allerlei oefeningen die daarbij helpen. Want je kunt je brein sturen. Als je iets kleins verandert en je doet dat keer op keer, past je brein zich aan. Neuroplasticiteit heet dat. Het is alsof een computer opnieuw ingesteld wordt.”
Een belangrijke oorzaak van een gevoel van onvrede is vasthouden aan wat er was, staat in je boek.
“Ons brein wil graag plezier hebben en pijn vermijden. Daarom raak je graag gehecht aan dingen die plezier geven en geen pijn veroorzaken. Maar dat is in tegenspraak met de ‘nature of life’. Want het leven is per definitie vergankelijk. Wij hebben nu een leuk gesprek, maar zullen elkaar waarschijnlijk nooit meer zien. Ik was en ben intens verbonden met mijn zoon, en die heeft deze wereld verlaten. Als je wilt dat alles blijft wat je fijn vindt, bezorg je jezelf pijn. Daarom pleit ik voor onthechten.
Dat is iets anders dan geen verbinding meer zoeken. Onthechten betekent: verwelkom alle dingen in je leven, maar besef dat ze niet voor altijd blijven. Mijn geweldige ex en ik zijn 27 jaar samen geweest en toen gingen we uit elkaar. We houden nog veel van elkaar, maar gaan apart verder. We focussen op de mooie jaren die we als stel hadden en accepteren dat het nu anders is. Het leven verandert continu. Het enige wat altijd blijft, is onvoorwaardelijke liefde. Ik zal altijd van Ali houden. Dat gaat nooit voorbij.”
Meer lezen
Dat stemmetje in je hoofd – Verbeter de software van je brein: Uitgeverij Brandt.
Ben jij een ‘overthinker’? Zo zet je zorgen om in helpende gedachten.
Makkelijker gezegd dan gedaan: omgaan met angsten.
Interview Sjoukje van de Kolk Fotografie Lukas Rychvalsky/Unsplash