Grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en mediasector is een hardnekkig probleem. De toename in het aantal incidenten dat naar buiten komt is slechts “een topje van de ijsberg”, zegt de Raad voor Cultuur in een nieuw rapport.
De Raad adviseert cultuurinstellingen onder meer om op de werkvloer te praten over machtsverhoudingen en over het eigen gedrag en de eigen grenzen. Zo moeten cultuurinstellingen tot afspraken te komen “over wat wel en wat niet kan in specifieke situaties”.
Meldingen verdrievoudigd
Behalve naar seksueel overschrijdend gedrag keek de Raad ook naar pesten, intimidatie, racisme en discriminatie op grond van gender, geloof of andere persoonskenmerken. Bij Mores, het meldpunt voor ongewenste omgangsvormen in de cultuur- en media, zien ze een duidelijke toename van het aantal meldingen.
“Met name naar aanleiding van de situatie rondom het televisieprogramma The Voice (Talpa) en de uitzending van BOOS (BNN/VARA) kwam er veel los”, zegt Jeanette Jager, vertrouwenspersoon bij Mores. Vorig jaar kreeg Mores 57 meldingen binnen, dit jaar al 157.
En dat is nog maar “het topje van de ijsberg”, zegt Jager. “Een melding doen vereist veel moed. Er is veel angst en schaamte. De redenen dat iemand contact opneemt variëren van onprettige grappen in de orkestbak tot ongewenste aanrakingen en zelfs verkrachting. Soms gaat het om oudere incidenten van wel twintig jaar geleden.”
Prestatiecultuur en fysiek contact
Juist medewerkers in de cultuur- en mediasector zijn extra kwetsbaar, komt naar voren in het advies van de Raad voor Cultuur. Dat heeft te maken met de “prestatiecultuur” in de sector. “En fysiek contact is in menig genre onlosmakelijk onderdeel van het werk.”
Bovendien is er “een groot aanbod aan talent” voor een beperkte hoeveelheid werk. Castingdirecteuren, docenten en artistiek leiders zijn zich soms te weinig bewust van de ongelijke machtsverhoudingen. Vooral zzp’ers zijn daardoor kwetsbaar. Daarom pleit de Raad voor het “eerlijker belonen en een betere rechtspositie” voor zzp’ers in de sector.
Machtspositie
Actrice Jacqueline Blom (bekend van onder meer Tweede Hans, Penoza en Loenatik) herkent dit. Tijdens haar decennialange carrière in de wereld van film, theater en tv zag ze veel gebeuren. “Artistiek leiders of regisseurs bepalen wie er wel of niet mag spelen en wat voor rollen iemand krijgt. Gek genoeg zijn ze zich vaak niet zo bewust van die machtspositie.”
“Ik heb veel vervelende situaties meegemaakt”, vertelt Blom:
De Raad voor Cultuur adviseert in het rapport om voor leraren in de cultuursector een didactische aantekening verplicht te maken, waaruit blijkt dat ze een lesbevoegdheid hebben. Ook zou er een kenniscentrum moeten komen dat grensoverschrijdend gedrag structureel onderzoekt.
Verder pleit de Raad ervoor dat het Rijk meldpunt Mores financieel ondersteunt om alle slachtoffers te kunnen helpen. Jager: “Melders hebben geen enkele erkenning ontvangen voor de situatie die ze graag willen bespreken. Het is belangrijk dat wij ze weer de regie teruggeven en samen kijken welke stappen gezet kunnen worden en wat onze ondersteuning daarin zal zijn.”
Actrice Blom, die binnenkort een website lanceert over gelijkwaardige vertegenwoordiging van vrouwen in de cultuursector, juicht de adviezen van de Raad toe. “Het is goed dat het in de toekomst echt over een systeemverandering gaat en verandering van gedrag. Dat kost tijd en dat zal ook af en toe pijn doen. We zitten met zijn allen in een patriarchaal systeem en dat heeft tekortkomingen. Je merkt overal in de maatschappij dat mensen willen dat het verandert, ook mannen.”