Het klinkt tegenstrijdig voor een mode-ontwerper, toch zegt Vivienne Westwood het al jaren: koop minder kleren! Ze verzet zich niet alleen tegen het consumentisme, maar springt óók op de barricaden voor mensenrechten, klimaatverandering en ontwapening.
Flashback. Let it rock, het nieuwe parfum van Vivienne Westwood, wordt met veel aplomb in Londen gelanceerd. Pers vanuit de hele wereld is uitgenodigd om de ontwerper te spreken en ’s avonds feest te vieren op een schip op de Theems. De naam van het parfum verwijst naar haar legendarische eerste winkel; de locatie van het feest naar een bekend punkmoment in 1977, toen de Sex Pistols, de band die zij kleedde, op een schip ter hoogte van het parlement hun verboden hit God save the Queen ten gehore bracht. De marketingstrategie is dus duidelijk. Maar Vivienne Westwood heeft andere plannen. “Zullen we het niet over dat parfum hebben? Dat is zo saai,” zegt ze tegen de journalisten die bij haar aanschuiven. Ze heeft het liever over “de drug die consumentisme heet”. Haar pr-mensen zijn zichtbaar not amused.
Zo gaat het vaker tijdens interviews. Wil je met haar praten over haar turbulente jaren zeventig, haar samenwerking met Malcolm McLaren of over een van haar iconische modeshows, dan zegt ze: “Daar kom ik zo op terug, maar wat ik eerst wil zeggen…” Waarop een betoog volgt over de dreiging die ons wacht als er niet onmiddellijk iets aan klimaatverandering wordt gedaan, het “rottige financiële systeem” dat de wortel van al het kwaad is of het belang van kunst. Ze grijpt ieder platform aan: of het nu via haar modecollecties, interviews, documentaires over haar leven of via handgeschreven briefjes op haar website is – er is altijd een boodschap van algemeen belang die ze heeft over te brengen.
Verre van conventioneel
“Ik vond het leuk om mij te zijn. Ik was toevallig een meisje en wilde graag een held zijn, en ik zag geen reden waarom een meisje dat niet kon zijn,” aldus Vivienne Isabel Swire, geboren in Tintwistle, een dorpje in Derbyshire, op 8 april 1941. Ze is de oudste van de drie kinderen van Gordon, die een winkeltje runt in een vliegtuigfabriek, en Dora, werkzaam in de plaatselijke katoenfabriek. Haar ouders geven haar zelfvertrouwen en onafhankelijkheid mee, zal Vivienne later vertellen. Op haar zestiende naait ze haar eigen kleren al, haar kleedgeld besteedt ze aan schoenen – of aan een goed doel, dat kan ook, want dan al komt ze graag op voor mensen die het moeilijk hebben.
Als Vivienne zeventien is, verhuist het gezin naar een voorstadje van Londen, waar Gordon en Dora een postkantoor gaan beheren. Vivienne meldt zich aan voor een opleiding tot edelsmid op de kunstacademie, maar haakt na één semester al af. “Ik zag een arbeidersklasse-meisje als ik niet zo snel de kost verdienen in de kunstwereld.” Ze kiest voor een conventioneel bestaan: ze wordt lerares op een basisschool, verkoopt in de weekenden zelfgemaakte sieraden op de markt op Portobello Road in Londen en geeft in 1962 (in een zelfgenaaide trouwjurk) het jawoord aan Derek Westwood, die werkt in een fabriek. Een jaar later wordt hun zoon Ben geboren. Ze is niet gelukkig.
Dan komt kunststudent Malcolm McLaren in 1965 haar leven binnengewandeld. Over deze rossige vriend van haar broer valt van alles te zeggen, maar niet dat hij conventioneel is. Hij laat zijn oog op Vivienne vallen. Zij is aanvankelijk niet geïnteresseerd in een jongen die vijf jaar jonger is dan zij, maar laat zich toch overhalen. Later zal ze zeggen dat ze dat doet omdat ze medelijden met hem heeft – hij kan namelijk niet voor zichzelf zorgen. Ze verlaat Derek en raakt zwanger van Malcolm. Hij heeft echter geen belangstelling voor het vaderschap en geeft haar geld voor een abortus. Op weg naar de kliniek bedenkt ze zich. Van het geld koopt ze een kasjmier twinset. In 1967 wordt hun zoon Joe Corré (hij krijgt de achternaam van Malcolms oma) geboren. Malcolm komt een dag of zes na de geboorte naar de baby kijken.
Toch heeft Malcolm haar ook veel te bieden: zijn unieke kijk op de kunst, zijn onverschilligheid jegens autoriteiten. De hippietijd loopt op z’n eind. Malcolm en Vivienne zijn gefrustreerd: wat is er nou helemaal veranderd in de wereld? Degenen die verantwoordelijk zijn voor de oorlog in Vietnam zitten nog gewoon op hun posten! In 1971 beginnen ze Let it Rock, een boetiek op 430 King’s Road in Londen. Ze richten zich op Teddy Boys: liefhebbers van jarenvijftig-rock- ’n-roll met bijpassende kledingstijl. Omdat die specifieke kleren moeilijk te vinden zijn, gaat Vivienne ze namaken, maar het seksisme en het racisme van de Teddy Boys bevalt haar niet. Het moet anders. Malcolm en zij vormen een goed team: hij heeft ideeën, zij voert ze uit.
Het resultaat is mode die wil choqueren. Kledingstukken worden verscheurd of uit elkaar gehaald en slordig of met veiligheidsspelden weer in elkaar gezet; elementen uit de sm-cultuur zoals hondenhalsbanden en latex, worden toegevoegd. Vivienne verft haar haar wit en laat het stekelig overeind staan. Ze printen T-shirts met opruiende en/of obscene teksten en dito foto’s (de Queen met haar mond met een veiligheidsspeld dichtgespeld). Ook hakenkruizen worden niet geschuwd. Vivienne heeft er geen spijt van: “We zeiden gewoon tegen de oudere generatie: we accepteren jullie waarden en taboes niet. En jullie zijn allemaal fascisten!” Ze wil een spaak steken in het systeem.
Verborgen glamour
Punk is geboren en de winkel op King’s Road (die steeds van naam verandert: van Let it Rock naar Too Fast to Live Too Young to Die naar SEX, om begin jaren tachtig als World’s End te eindigen) is het middelpunt. Als situationist choqueert Malcolm om te choqueren. Vivienne staat er anders in: zij wil het systeem veranderen. In het begin maakt het eigenlijk niet uit dat ze vanuit verschillende visies werken. Malcolm zet de Sex Pistols, een band die deels is samengesteld uit klanten en personeel van de boetiek, in de markt; Vivienne verzorgt hun kleding. Als de politie in 1977 de boot op de Theems binnenvalt waarop de Sex Pistols optreden, wordt Malcolm gearresteerd. Missie geslaagd: veel onrust én publiciteit.
‘Ik was geen goede moeder in die tijd,’ schrijft Vivienne in haar autobiografie. ‘Ik verwaarloosde mijn kinderen omdat ik dingen te doen had en dat betekende dat ik er niet voor hen kon zijn. Mode voelde toen als een soort kruistocht. We moesten de wereld laten zien dat het ons ernst was. Nu, als moeder en oma, heb ik daar spijt van. Maar ik deed wat ik toen dacht dat het beste was.’
Tussen Vivienne en Malcolm begint het te wringen. Of beter gezegd: het wringt te veel. “Malcolm gedroeg zich ongelooflijk wreed. Professioneel, persoonlijk, op ieder gebied,” zegt ze na zijn dood in 2010. “Hij probeerde alles stuk te maken wat ik had.” Hij weigert haar aandeel in het succes te erkennen en noemt haar ‘zijn naaister’. Ze raakt ook teleurgesteld in de punkbeweging: “Als ik omkeek op de barricaden, zag ik niemand. Zo voelde dat: zij waren alleen maar aan het pogoën. Toen verloor ik mijn belangstelling.” Malcolm en Vivienne gaan uit elkaar, maar blijven samenwerken. In 1981 brengen ze met veel succes hun eerste officiële modeshow, Pirate, waarvoor Vivienne naar eigen zeggen de Franse en Britse zeventiende- en achttiende-eeuwse modegeschiedenis “plundert”. De New Romantic-look wordt meteen toonaangevend.
In 1982 gaat Vivienne Westwood solo verder als modeontwerper, onder haar eigen naam. In tegenstelling tot wat sommigen verwachten, blijkt ze Malcolm niet nodig te hebben voor goede ideeën. Vivienne Westwood, het bedrijf, doet mee aan de fashion weeks in Parijs en is inmiddels een miljoenenbedrijf met 82 winkels overal ter wereld. Niet gek voor iemand die met gescheurde kleren begon. Vivienne is de eerste die lingerie als bovenkleding gebruikt, ze komt met eigenzinnige toepassingen van de Schotse ruit en maakt furore met torenhoge plateauzolen. In 1990 wordt ze uitgeroepen tot British Designer of the Year (net als in 1991 en 2006); in 2006 wordt ze door koningin Elizabeth tot Dame Vivienne Westwood geslagen. Bij het vreugdedansje dat ze erna maakt, blijkt dat ze onder haar wijde rok geen onderbroek draagt. “Ik wilde mijn outfit showen door met mijn rok te draaien, maar stond er niet bij stil dat, omdat de fotografen bijna geknield zaten, het resultaat nog glamoureuzer werd dan ik verwachtte.”
Hoe ouder, hoe rijker
Ondanks alle successen is de mode niet haar roeping. “Ik heb mode jarenlang gehaat. Het is intellectueel niet uitdagend, en ik wilde lezen. Het was iets waarin ik goed was, het was niet wie ik ben.” Haar modeliefde kwam uiteindelijk wel terug, maar haar werkelijke verlangen blijft de wereld verbeteren. Door de jaren heen voert ze onvermoeibaar actie: voor mensenrechten, dierenrechten, nucleaire ontwapening en tegen kapitalisme en armoede. Tegenwoordig concentreert ze zich op klimaatverandering. Ze publiceert manifesten waarin ze haar visie uiteenzet, ze is bij menige demonstratie of protestactie te vinden en doneert gul aan organisaties die zich inzetten voor dit doel. Er is meer ruimte voor haar activisme sinds haar man Andreas Kronthaler (‘Andreas Kronthaler for Vivienne Westwood’) in 2016 de dagelijkse leiding van het bedrijf van haar heeft overgenomen. Ze leert hem in 1988 kennen als ze gastdocent is aan de modeacademie in Wenen. Zij is dan 52, hij 27. “De dag dat ik haar ontmoette, vond ik een soulmate,” zegt hij in 2020. “Ik voelde me ineens herkend. Alles wat zij leuk vond, vond ik ook leuk. Alles wat zij interessant vond, vond ik interessant.” Ze trouwen in 1993, in 2000 weet hij haar over te halen om de voormalige sociale huurflat waar ze nog met Malcolm woonde te verlaten en een vroeg achttiende-eeuwse stadsvilla te kopen in Londen. “Ik vind met hem samenwonen net zo leuk als alleen wonen,” is haar compliment aan hem.
Nee, ze bevindt niet in een ongemakkelijke spagaat door het consumentisme te bekritiseren dat haar zelf miljonair heeft gemaakt. Mensen moeten minder kleren kopen, dat vindt én zegt ze al jaren, en wat je koopt moet van goede kwaliteit zijn, zodat je er jaren mee kunt doen. En laat zij met haar merk die kwaliteit nu net te bieden hebben. Bovendien: als je er goed uitziet, word je als activist beter gehoord. Haar leuze heeft ze inmiddels ingekort tot ‘Buy less, dress up!’ Aan stoppen met werken denkt ze niet, hoe dol ze ook is op tuinieren. “Het is niet waar wat Malcolm en anderen vroeger zeiden, dat je als je jong bent vol zit met vuur en rebellie en enthousiasme, en dat je waardeloos bent als je oud wordt,” zegt ze in een interview in 2018. “Integendeel. Hoe ouder, hoe rijker je leven wordt. Het is ongelooflijk.” Onveranderd is haar streven om een spaak in het systeem te steken. “Ik schreeuw nog steeds tegen onrecht. In die zin zal ik altijd punk blijven.”
Lees meer
Mariska zegt gedag tegen fast fashion
De Europese Commissie wil de mode-industrie duurzamer maken
Tara ontwerpt patronen voor duurzame kleding
Tekst Liddie Austin Fotografie Andrej Lisakov/Unsplash